خانواده بنانیبَنّانی (یا: اَلْبَنّانی)، خانواده ای از یهودیانِ مسلمان شده فاس که از قرن دوازدهم به بعد، علمای مذهبی برجسته ای در آن پرورش یافته اند. این خانواده، و چند خانواده یهودی تبار دیگر، هنوز هم از نخبگان علمای اسلامی فاس به شمار می‌آیند. ۱ - مشاهیر خانواده بنانیمهمترین اعضای این خانواده در ذیل آورده می‌شود: ۱.۱ - محمد بن عبدالسّلامابوعبداللّه محمد بن عبدالسّلام بن حمدون آخرین نماینده برجسته مکتب قدیم فاس است، که سنن عمده تتبّعات مذهب مالکی کشور مغرب را همراه با سنن مالکی شرق، که در آن‌جا نیز تحصیل کرده بود، در خود جمع داشت. شاگردان فراوانی پرورش داد. کتاب فَهرَسه او برای بررسیهای فقهی در فاسِ آن عصر منبع مهمی به شمار می‌آید. شرح او بر الحزب الکبیر ابوالحسن علی شاذلی مؤیّد ارتباط مستمر خانواده وی با طریقه شاذلیه است. اثر عمده او شرحی است بر کتاب الاکتفاء فی مغازی المصطفی والثلاثه الخلفاء، اثر سلیمان بن موسی ابوربیع حَمْیَری کَلاعی، درباره غزوات پیامبر (صلّی اللّه علیه وآله وسلّم) و سه خلیفه اول. پسرش، عبدالکریم، شرح حال او را نوشته است. [۱]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات و معجم المعاجم و المشیخات و المسلسلات، ج۱، ص۲۲۵، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲).
[۲]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۲، ستون ۳۲۷، ج ۲، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰).
۱.۲ - ابوعبداللّه محمد بن حسنبرخی از آثار او عبارت است از: حاشیه ای بر شرح عبدالباقی زُرقانی بر مختصر خلیل بن اسحاق (از مشهورترین و پر شرحترین متون فقهی مالکی) (که در ۱۱۷۳ تألیفش به پایان رسید)؛ حاشیه ای بر شرح مختصرالمنطق محمّدبن یوسف سنوسی؛ [۳]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات و معجم المعاجم و المشیخات و المسلسلات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲).
و کتاب مشهوری به نام فَهْرَسَه. [۴]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات و معجم المعاجم و المشیخات و المسلسلات، ج۱، ص۲۲۷ به بعد، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲).
[۵]
یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، ج۱، ستون ۵۹۰، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸.
۱.۳ - مصطفی بن محمددر ۱۲۱۱ حاشیه ای بر مختصر تفتازانی (شرح کوتاه تفتازانی بر تلخیص المفتاح خطیب قزوینی) در بلاغت نوشته که چندین بار مستقلاً یا همراه با حواشی محمدبن محمد انبابی (متوفی ۱۳۱۳)، به چاپ رسیده است. [۶]
یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، ج۱، ستون ۵۹۰، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸.
۱.۴ - محمد بن محمدمحمد بن محمد نواده برادر ابوعبداللّه محمدبن عبدالسلام بن حمدون که مفتی مالکی مکّه شد. [۷]
محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات و معجم المعاجم و المشیخات و المسلسلات، ج۱، ص۲۲۹، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲).
۱.۵ - محمد معروف به فرعونمؤلف الوثائق که چندین بار مستقلاً و نیز همراه با شرح عبدالسلام بن محمد هواری (متوفی ۱۳۲۸) به طبع رسیده است. ۱.۶ - سایر اعضای خانوادهعبدالرحمان بن جاداللّه بنانی (متوفی ۱۱۹۸) که نسبت بنانی را از دهکده ای در مجاورت مُنَسْتِر، در حوالی مرکز تونس، گرفته است [۸]
محمد بن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة، ج۱، ص۳۴۲.
[۹]
یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، ج۱، ستون ۵۹۱، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸.
و نیز ابوالقاسم ابراهیم ورّاق (قبل از ۹۰۰) که نسبتش محل تردید است، از اعضای این خانواده نیستند.۲ - فهرست منابع(۱) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج ۲، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰). (۲) یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸. (۳) احمدبن خالد سلاوی، الاستقصا. (۴) عبدالحفیظ فاسی، ریاض الجنه. (۵) محمدبن طیب قادری، نشرالمثانی. (۶) محمدبن جعفر کتانی، سلوة الانفاس. (۷) محمد عبدالحی بن عبدالکبیر کتانی، فهرس الفهارس و الاثبات و معجم المعاجم و المشیخات و المسلسلات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲). (۸) محمدبن محمد مخلوف، شجرة النور الزکیة. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَنّانی »، شماره۱۸۱۲. |